近日,我翻出广西民族出版社1982年出版的《Fwen Vujmingz武鸣壮歌》,将书中的230多首各类传统壮族山歌反复吟诵,不仅加深了对新中国成立前壮族社会的认识,对壮族山歌如何押韵的问题也总结出几点心得。现把它写出来,与壮歌爱好者切磋交流。
一、壮歌的押韵:四句分两组,两组不同韵
壮、汉山歌都要押韵,但押韵方式不同:汉歌是押脚韵,壮歌是押腰脚韵。
每一首壮歌就是一首诗,以五言四句壮歌为例,所谓脚韵,是指诗句的第五个字要押韵;所谓腰韵,是指诗句的前三个字中有一个字要押韵。
押韵的方法是:一首四句,每句五个字,四句分两组押韵,第一第二句为一组,押脚腰韵;第二第三第四句为一组,二三句押脚韵,三四句押脚腰韵。
二、壮歌押韵的九种基本格式
根据两组韵的搭配,用12345标明押韵字在句中的位置,可以出现九种格式:
(一) 51551式
Go reih mbouj go naz,
Laj baz daeuj ciengx lwg;
Guh baenzbaenz mbouj dwg,
Ra vanj cuk mbouj miz.
无地又无田,野菜养儿郎;
干啥都不成,粥都无一碗。
(二) 51552式
Yamq din daeuj daengz neix,
Seiqcawq haeux langh va;
Mbouj dwg duh raeuz naz,
Raemxda gou gag rih.
迈步到田场,四处稻花扬;
不是我的田,眼泪暗流淌。
(三) 51553式
Naengh cix mbouj lumj vunz,
Ndwn cix mbouj lumj doih;
Nienzgeij cix lij oiq,
Bae guh hoiq ciengx vaiz.
坐着不如人,站着不如队;
虽还年纪小,去做奴放牛。
(四) 52551式
Gou ndaej haq mwngz beix,
Lwnh seiq mbouj doxceng;
Cibngeih nyied mbouj denz,
Gen demh gen hix raeuj.
我能嫁给哥,一世不相争;
腊月无被盖,肩垫肩暖身。
(五) 52552式
Youq boux mbiengj baih dah,
Lij gvaq mbouj miz giuz;
Yaek caeuq mwngz gangjriu,
Mbouj eu ndaej daengz baih.
人在河对面,想过没有桥;
想跟你说笑,声音传不到。
(六) 52553式
Seiqvunz diuz buh dog,
Byonj rog youh byonj ndaw;
Danghnaeuz yaek bae haw,
Caiq byonj ndaw doxok.
平生一件衣,翻外来做里;
如果要赶圩,再翻里做外。
(七) 53551式
Roeg gag duz gag mbin,
Gag guh sim gag rox;
Siengj caeuq mwngz byaij loh,
Rox mwngz coh bouxlawz.
一只鸟自飞,只知自己心;
想跟你同行,不知你的名。
(八) 53552式
Mwngz baema lola,
Gou ij hah hix nanz;
Diuz roen neix gapgangz,
Vunz nyangz mbouj eiqsei.
你要回家了,我也难阻碍;
这条路狭窄,遇人不光彩。
(九) 53553式
Ndaej aeu nuengx guh yah,
Cungj mbouj ndaq coenz haemz;
Guh saek gaiq mbouj baenz,
Da baez caengz cix sat.
能娶妹为妻,骂都无狠话;
事情做不好,看一眼就罢。
五言四句壮歌,要押两组韵,而且有腰韵和脚韵两种,这比汉歌只需押一组脚韵,难度更大。
三、壮歌的两种押韵方式
壮歌的押韵,看起来眼花缭乱,但归纳起来只有本韵自押和近韵通押两大类。
(一)本韵自押:由相同的韵母互押。如:
1. 单韵母自押
(1)i
Gvan gou iq hu iq,
Sim ndi sij baema;
Caeuq daeg nwngq guh baz,
Gwn raemxda guh donq.
(第一组i自押)
我夫小啊小,心不舍回去;
给那人做妻,吃眼泪度日。
(2)o
Dujfaiq youq gwnz go,
Naih doz cij ok sienq;
Seng mienh doiq seng mienh,
Naih lienh cij baenz doengz.
(第一组o自押)
棉花在树上,耐纺才成线;
生麺对生麺,耐炼才成筒。
(3)a
Gangj cix gangj saed sim,
Cingqging lauxsaed vah;
Gangj caen mbouj gangj gyaj,
Gaej bae naj yaeuh laeng.
(第二组a自押)
讲就讲实心,正经老实话;
讲真不讲假,别走后变脸。
(4)e
Nuengx biek beix baema,
Raemx da roengzveve;
Lumj vaiz lwg biek meh,
Sengjnge’nge mbouj dingz.
(第二组e自押)
妹别哥回家,眼泪落纷纷;
像小牛别母,哭咩咩不停。
2. 复韵母自押
(1)au
Ngeih nyied hai vadauz,
Rongh baenz ndau cibseiq;
Youq gwnz go cix maeq,
Ingj roengz deih cix hoengz.
(第一组au自押)
二月桃花开,如十四星星;
树上花也美,地下影也红。
(2)ai
Nuengx lumj duj vamai,
Cienz bi hai daihloh;
Dwggyaez youh dwgcoh,
Mbouj rox guhlawz lumz.
(第一组ai自押 )
妹像朵黄花,全年开路旁;
漂亮又活泼,叫我怎能忘?
(3)oi
Song raeuz nienz lij oiq,
Guhdoih haeuj sanhlimz
(ndoengfaex);
Miz sim caez miz sim,
Caen gim mbouj lau lienh.
(第一组oi自押 )
咱俩年纪小,结伴入山林;
两人一条心,真金不怕炼。
(4)iu
Caet cik baengz guh vaq,
Haj boux lwg caemh diuz;
Gyonjgyuj baenz roegciu,
Mbouj miz diuz doxrieg.
(第二组iu自押)
七尺布做裤,五个子同穿;
缝补像画眉,无一件洗换。
(5)wi
Hwnz ninz sam ndiu singj,
Raemxda gingj roengz swiz;
Rox beix gyaez naeuz ndwi,
Nuengx haetcwi hix siengj.
(第二组wi自押)
夜睡三回醒,眼泪落枕上;
不知哥有无,妹哈欠都想。
(6)ae
Faex dog nanz baenz giuz,
Ij lai diuz cij ndaej;
Sawq cam mwngz lu maex,
Baeq ndaej gvaq ciuh vunz.
(第二组ae自押)
单木难成桥,加一条才成;
试问你啰妹,如何过此生?
3. 鼻音韵自押
(1)ieng
Gou ngoenz siengj haemh siengj,
Mbouj rox yiengh lawz ndei;
Daengngoenz doek roengzbae,
Geij seiz ndaej ranzrongh.
(第一组ieng自押)
日想夜也想,不知怎么办?
太阳已落山,何时才天亮?
(2)wn
Nuengx daenj gyaep caj fwn,
Mwngz beixlwnz gaej heiq;
Vuengzdaeq naengh gim eij,
Mwngz gaej heiq mued ciuz.
(第一组wn自押)
妹戴笠等雨,哥你莫着急;
皇帝坐金椅,莫气水漫朝。
(3)an
Mwngz beix ij baema,
Nuengx siengj hah cix nanz;
Lumj baenz raemx diuqdan,
Song fwngz lanz mbouj dauq.
( 第二组an自押 )
阿哥要回家,妹想阻也难;
像那水跳滩,两手拦不回。
(4)aeng
Dap ruzfeiz gvaq haij,
Nanz ndaej vaij dauqlaeng;
Bienq mbaj ma comz daeng,
Mwngz siengj daengz gaej daej.
(第二组 aeng自押)
搭火船过海,难有回头路;
变飞蛾爬灯,你想到莫哭。
4. 塞声韵自押
(1)oeg
Ngoenz gvaq geij cien roeg,
Mbouj raen doek diuz bwn;
Gvaq daeuj geij bak vunz,
Mbouj raen mwngz aennaj.
(第一组oeg自押)
日过几千鸟,不见掉根毛;
过来几百人,不见妹来到。
(2)ek
Sam nyied duz roekfek,
Heuhdekdek gwnz rin;
Hinggau daengz cingmingz,
Aemq ringz bae capceij.
(第一组ek自押)
三月斑鸠鸟,石上叫“叠叠”;
告知清明到,带饭去扎纸。
(二)近韵通押 :由相近的韵母互押。
1. 复韵母通押
(1)aw\ou
Lij lw haeuxcuk saw,
Sien gueng mou gaxgonq;
Ngoenz gwn donq song donq,
Caemh lemxbongx(bik) guh hong.
(第一组aw\ou近音互押 )
还剩点稀粥,先拿去喂猪;
日吃一两顿,都逼去做工。
(2)ae\ei
Baez biek mwngz baema,
Raemxda roengzveivei;
Rumz ci gvaq byai faex,
Ngoenzlawz ndaej doxraen.
(第二组ae\ei近音互押 )
别你归家去,泪下如雨点;
风吹过树梢,何时能相见?
(3)aeu\aw
Fwn doek mbouj baenz raq,
Dauqfanj saj raen raeuz;
Ndit dak mbouj raen ngaeuz,
Caen hawj gou hoj siengj.
(第二组aeu\aw近音互押 )
雨下不成阵,路倒被洒滑;
日照不见影,真叫我苦想。
2. 鼻音韵通押
(1)am\an
Sawq cam mwngz dahsam,
Baenzlawz an cawjeiq;
Song boux raeuz ij neix,
Baenzlawz ngeix ciengcingz.
(第一组am\an长音互押,不分-m\-n尾音)
试问你三妹,如何拿主意?
咱二人在此,想好啥情形?
(2)an\ang
Hwnj fwj mbouj doek fwn,
Daengz gyang mbwn cix sanq;
Lwg mehmbwk sim langh,
Han beix le cix lumz.
(第二组 an\ang长音互押,不分-n\-ng尾音)
起云不下雨,到半空就散;
女孩子心野,答应我就忘。
(3)iem\ien
Beix niemh nuengx caemh niemh,
Baenz remx cienq gyang vaengz;
Mwngz maengx gou caemh maengx,
Lumj bya faengz raemx moq.
(第一组iem\ien长音互押,不分-m\-n尾音 )
哥思妹也念,像鱼转潭中;
你欢我也喜,像鱼爱新水。
(4)ung\um
Gouj nyied vabyaekmbungj,
Hai baenz cumh baenz caz;
Soucingz ndaej haeujma,
Caezgya cungj vuenheij.
(第一组ung\um短音互押,不分-ng-m尾音)
九月蕹菜花,成丛成束开;
收成拿回家,大家都喜爱。
(5)in\ing
Ngux nyied vahaeuxmaex,
Venj baenz ngaex doengzlingz;
Yied yawj yied miz yinx,
Rumz ci mbinfaenfaen.
(第二组in\ing短音互押,不分-n-ng尾音)
五月玉米花,像挂铜铃锥;
越看越有瘾,风吹纷纷飞。
(6)im、wn、in互押
Beix siengj nuengx cix siengj,
Hix ityiengh doengzsim;
Mwngz vut haeux mbouj gwn,
Gou lumz din mbouj swiq.
(第二组im、wn、in短音互押,不分-m\-n尾音)
哥想妹也想,都一样同心;
你丢碗不吃,我忘记洗脚。
3. 塞声韵通押
(1)og\ok
Cik fwngz ga dawh dog,
Sonj gokgok mbouj dawz;
Baez lwnh gaiq cingzyouz,
Mwngz dai gou cungj daej.
(第一组og\ok长音互押,不分高低调ok\og)
单手一根筷,夹不住东西;
如出这情由,你死我哭啼。
(2)oek\aep
Fwn yaek doek cix doek,
Dawz gyaep ok doulaeng;
Boh meh dounaj gyaeng,
Hai doulaeng daeuj cimh.
(第一组oek\aep短音互押,不分尾音-k\-p)
雨下一阵阵,拿笠出后门;
前门父母关,开后把你寻。
(3)ug\ut
Lij iq raeuz cix sug,
Mbouj nyienh vut beixgvai;
Lumj Sanbek Yingdaiz,
Daengz dai sim cij fug.
(第一组ug\ut短音互押,不分尾音-g-t,也不分高低调ut\ug)
从小咱就熟,不愿丢乖哥;
像山伯英台,到死心才服。
(4)ak\at\ag
Cibngeih nyied vamaenj,
Hai lumj ngaenz hausak;
Bi daengz byai hong sat,
Raeuz vaiqlag gvaq nienz.
(第二组ak\at\ag长音互押,不分-k-t-g尾音和高低调)
十二月李花,开得像白银;
做完年尾工,咱快乐过年。
(5)aeg\aek
Mwngz siengj gou cibfaen,
Mbouj ndaej baenz gou laeg;
Gwn caeuz caengz nip byaek,
Sim doq maeg daengz mwngz.
(第二组aeg\aek短音互押,不分高低调aek\aeg )
你想我十分,不比我的深;
吃饭未夹菜,心念你的名。
(6)iek\ued
Gou ndaej haq mwngz langz,
Cungj mbouj gyangz dungxiek;
Sam ngoenz caemh aen biek,
Aeu cax cued doxfaen.
(第二组 iek\ued长音互押,不分-y-d尾音和高低调)
我能嫁给你,都不喊肚饿;
三天一芋头,刀切开分吃。
(7)id\ig\wg
Ngeih nyied roegbaqba,
Ndij(riengz) naz bae ra cid;
Ginggau daengz gingcig,
Vaiz lwg baq(lau) cinfaen.
(第二组id\ig\wg短音互押,不分-d-g尾音)
二月八哥鸟,下田去找吃;
告知惊蛰到,牛仔怕春分。
从上面互押的例字看出近音互押的要求是比较宽松的,它只要求分长短音,尾音-m-n-ng和-p-t-k以及入声的高低调都没有限制。掌握了近音互押的规律,可以让我们比较容易找到押韵的字。
四、结语
壮歌押韵总结为十六句顺口溜:
壮歌唱壮音,句子要押韵。
四句分两组,两组不同韵。
押韵有两类,自押和通押。
自押韵相同,韵母都一样。
通押较宽松,只求韵相近。
不分-m-n-ng,不分-p-t-k,
高低可通押,长短要分清。
韵脚搭配好,声声都传情。
(罗滔,汉族,福建人,1934年生,1957年毕业于中央民族学院语文系壮语班。在广西壮文学校教书24年。1980年调回福建老家任教。现居厦门。)